Veel oude boeken en prenten zijn niet gedateerd of gesigneerd. Ze missen een titelpagina of colofon. Maar er is een manier om anoniem drukwerk te identificeren: het watermerk. Bijna elk vel papier bevat er een. Het is een soort fabriekslogo dat met speciale technieken zichtbaar wordt. Door een watermerk te vergelijken met watermerken in boeken die wel gedateerd zijn, kun je bepalen waar en wanneer een boek gemaakt is. In de database WILC staan meer dan 16.000 watermerken van boeken die gedrukt zijn tussen 1450 en 1501 in de Lage Landen. De database is voor iedereen toegankelijk.
Wat vind je in de database WILC?
WILC bestaat uit 16.071 afbeeldingen van watermerken: 11.739 wrijfsels en 4.323 radiografieën. Ze komen uit boeken gedrukt tussen 1450 en 1501. We noemen deze boeken ook wel incunabelen of wiegedrukken. Het gaat om boeken die gedrukt zijn in de Lage Landen, het huidige Nederland en België.
Tot in de 19e eeuw werd papier met de hand geschept. Dat gebeurde met een zeef waarop een watermerk stond. Op de plaats van het watermerk is het papier iets dunner. Door het papier tegen het licht te houden, wordt het watermerk zichtbaar.
Iedere papiermolen gebruikte een eigen watermerk. Ook wisselden de merken door de tijd heen. Daardoor kunnen onderzoekers aan de hand van de watermerken vaststellen waar en wanneer papier geproduceerd is. Zo kunnen ze te weten komen hoe oud een boek is.
Doelgroep van de database WILC
De database is voor alle specialisten op het gebied van oude boeken en prenten over de hele wereld. Denk bijvoorbeeld aan onderzoekers, erfgoedinstellingen, verzamelaars en handelaars.
Doel van de database WILC
Onderzoekers, erfgoedinstellingen, verzamelaars en handelaren krijgen vaak te maken met anonieme gedrukte werken, zoals boeken of prenten. Zij kunnen watermerken gebruiken om de boeken thuis te brengen. WILC is gebaseerd op jarenlang onderzoek in collecties in binnen- en buitenland. De informatie over de kenmerken, gebruikers en dateringen van de watermerken is dus heel betrouwbaar.
Gebruik van de database WILC
De KB was lange tijd het centrum van het onderzoek naar Nederlandse incunabelen. Het onderzoek naar watermerken hoort daarbij. WILC is gebaseerd op jarenlang onderzoek in collecties in binnen- en buitenland. Daardoor konden ruim 3.400 watermerken uit 1.200 boeken gedateerd worden. Niet alleen boeken maar ook prenten uit de 15e eeuw kunnen daardoor worden gedateerd. Per maand wordt de website een paar 100 keer bezocht.
Om het internationale bereik te vergroten, is de informatie uit deze dataset opgenomen in andere datasets. Een voorbeeld is het Europese Bernstein-project Memory of Paper, maar ook de internationale incunabelcatalogus ISTC en de Material Evidence in Incunabula Database. Ook worden de metadata en afbeeldingen uit WILC als open data aangeboden op data.bibliotheken.nl.
Infrastructuur van de database WILC
De collectie-informatie wordt bijgehouden in een MS Access Database. De data zijn in JPEG en XML. De dienst is een website gebaseerd op KB-MDO.
Contactpersoon WILC
Neem voor meer inhoudelijke informatie contact op met Esther van Gelder, conservator oude drukken bij de KB.
