De Stijl keert terug

Ruim 90 jaar was ons exemplaar van het tijdschrift De Stijl uit 1932 zoek. Totdat onze conservator Paul van Capelleveen het terugvond in een veilingcatalogus. Lees hier zijn verslag.

Boeken maken reizen en vaak zijn ze jaren spoorloos voor ze weer ergens opduiken. Dat geldt natuurlijk in de eerste plaats voor oude handschriften. Een voorbeeld daarvan is een getijdenboek dat wordt vervaardigd in Milaan rond 1400 en dat driekwart eeuw later opduikt in Spanje en kennelijk het eigendom is van koningin Isabella van Castilië (1451-1504). In augustus 1750 wordt het geveild  in Den Haag en belandt het in de bibliotheek van stadhouders Willem IV en V. Als de laatste tijdens de Bataafse Opstand naar Engeland vlucht, worden zijn boeken in beslag genomen. In 1895 voert de Franse veroveraar de boeken af naar Parijs. In 1816 komt het boek definitief terug in de KB in Den Haag (aanvraagnummer: KW 76 F 6). 

Ook nieuwere boeken kunnen onverwachte reizen maken. Toen het tijdschrift De Stijl tussen 1917 en 1928 verscheen, had de KB een abonnement en werden de nieuwe afleveringen in open opstelling in de leeszaal geplaatst. Zo konden bezoekers makkelijk kennisnemen van de nieuwe opvattingen van schilders als Mondriaan en architecten als Gerrit Rietveld en ook afbeeldingen van hun werk zien. Het blad werd in de jaren twintig steeds internationaler en de redacteur (Theo van Doesburg) reisde heel Europa door om het te promoten. Het blad werd gedrukt in Leiden, maar later in Weimar, vervolgens in België en tenslotte in Parijs waarna exemplaren werden verzonden naar vele Europese adressen en ook naar Amerika en Japan.

Als zo’n aflevering verscheen werd die in de leeszaal van de KB bij de “lopende tijdschriften” geplaatst. Als een jaargang was voltooid, ging die gebonden naar het magazijn. De laatste jaren van De Stijl waren heel rommelig, een abonnement bestond eigenlijk niet meer uit een vast aantal nummers, maar afgelopen was het in 1928 ook niet. Toch verschenen er geen nummers meer tijdens het leven van Theo van Doesburg (1883-1931). Na zijn dood kwam nog een In Memoriam-aflevering uit in januari 1932. Dat zal waarschijnlijk op de leeszaal zijn geplaatst.

Maar het maakt al jaren geen deel uit van de KB-collectie. De set van De Stijl die in het magazijn voor bijzondere collecties wordt bewaard is incompleet. Jaargang 2 ontbreekt in zijn geheel en het laatste nummer ontbreekt ook. Tot voor kort, want dat laatste nummer is nu terecht. In een veilingcatalogus zag ik een foto van deze aflevering en herkende ik een deel van de signatuurstickers: 1377 [bovenaan] en 1 [onderaan]. Daartussen ontbreekt een sticker – het papier van het omslag is daar verbleekt. Het aanvraagnummer van de KB-set is overeenkomstig: 1377 D 1. Na een telefoongesprek met het veilinghuis is dit lot uit de veiling gehaald en kreeg ik contact met een bemiddelaar die voor een weduwe de erfenis regelt. Beiden wilden niets liever dan dat dit exemplaar retour KB ging.

De vraag blijft waar deze aflevering de afgelopen negentig jaar is geweest en hoe het buiten de KB is geraakt. De lopende tijdschriften konden tot en met 1932 door iedereen worden ingezien die de KB binnen durfde te lopen. Je hoefde je niet te identificeren. Vanwege diefstal van tijdschriften en boeken uit die leeszalen veranderde dat in 1933. Het kan zijn dat het tijdschrift per ongeluk mee naar huis is genomen tussen paperassen die niet werden gecontroleerd; het kan zijn dat het door een bezoeker is gepikt en het kan zijn dat iemand die in de KB werkte het toen of later heeft ontvreemd. Er werden wel eens boeken met KB-stempels op de boekenmarkt op het Voorhout aangetroffen. Zelf denk ik dat de laatste eigenaar het ergens te goeder trouw heeft aangeschaft. We kunnen alleen maar tevreden zijn dat het nu weer terug is.